Kernenergie in Nederland: ja of nee?

Ter Haar stond vanaf 2022 aan het roer van het Expertteam Energiesysteem 2050, dat het kabinet adviseerde over een rechtvaardig, robuust en duurzaam energiebeleid. In april 2023 overhandigde het team een rapport over dit onderwerp aan toenmalig minister Klimaat & Energie Rob Jetten. Destijds kopte NRC: ‘Advies aan Jetten: kernenergie is overbodig, wees terughoudend met waterstof’. Toch wordt er op dit moment gewerkt aan de bouw van twee en misschien zelfs vier nieuwe kernreactoren. Megaprojecten die miljarden kosten en waarbij het decennia zal duren voordat ze er staan. Hoe kan dat?

Toen de plannen voor de twee nieuwe kernreactoren naar buiten kwamen (vóór de publicatie van het eerdergenoemde rapport), was Ter Haar er chagrijnig over: “Hoe kan je zo’n besluit nemen zonder eerst goed na te denken over het energiesysteem van de toekomst? Hoe ziet die eruit? Hoe ziet de transitie daarnaartoe eruit? En hoe passen de verschillende puzzelstukjes in elkaar? ”

“Studies om dergelijke vragen te beantwoorden, werden na dat besluit pas in gang gezet. Dat is natuurlijk de wereld op zijn kop”, vervolgt hij. “Er komt een ingewikkelde energietransitie aan, die je liefst zo snel, efficiënt en goed mogelijk uitvoert. Daar zijn zorgvuldige stappen voor nodig, op basis van grondige onderzoeken en analyses. Dat kan je niet zomaar overslaan en ‘gewoon’ kerncentrales gaan bouwen.”

Kernenergie is in Nederland niet nodig

Het Expertteam Energiesysteem 2050 van Ter Haar pleitte twee jaar geleden juist voor hele andere zaken dan kernenergie om de Nederlandse klimaatdoelstellingen te halen. Het advies beschreef grofweg drie grote opgaves:

• Het ombouwen van het huidige centrale energiesysteem naar decentrale en meer lokale energiesystemen.
• Het transformeren van de Nederlandse industrie, waarbij het gebruik van fossiele brandstoffen bijna volledig wordt uitgefaseerd.
• Het elektrificeren van onze energievraag. Met andere woorden: van onze totale energievraag (van aardgas tot elektriciteit) moet elektriciteit een steeds groter percentage innemen.

“Het elektrificeren van onze energievraag is het eerste dat je aan kunt en moet pakken”, stelt Ter Haar. “En om de energietransitie soepel te laten verlopen, ben je daar idealiter ook het eerste mee klaar. Liefst al in 2035. Als je met die bril naar kernenergie kijkt, dan stuit je meteen op de eerste problemen. Vergunningstrajecten voor dit soort projecten duren gemakkelijk zes tot acht jaar. Maar tien jaar of meer is ook geen uitzondering. Dan moet de bouw nog beginnen. Dat duurt op z’n minst nog eens tien jaar. Maar voorbeelden uit het buitenland laten eerder bouwperiodes van vijftien jaar of langer zien.”

Met andere woorden: zelfs als we nu beginnen met het bouwen, komt kernenergie te laat om bij te dragen aan onze klimaatambities. Daar komt bovenop dat nieuwe kerncentrales miljarden kosten en nog nooit binnen budget zijn gebouwd. En dat terwijl de prijzen van zonne- en windenergie al jaren dalen. Daarnaast is het nog maar de vraag of kernenergie überhaupt nog wel nodig is in 2050. Ter Haar stelt van niet: “We hebben tegen die tijd heel veel zon en wind. TNO rekende uit hoeveel uur per jaar we in 2040 nog regelbaar vermogen nodig hebben, om de momenten op te vangen dat er te weinig zonne- en windenergie beschikbaar is. Zij kwamen uit op 200 uur, iets meer dan acht dagen. Dat kan je oplossen met veel goedkopere oplossingen, zoals energieopslag en een beter ingericht elektriciteitsnet. Je hebt er echt geen kerncentrale voor nodig.”

Veel vraagtekens

Toch zijn er veel voorstanders van kernenergie in Nederland. Zij spreken over een betrouwbare energiebron, die op stabiele wijze energie levert, geen CO2-uitstoot veroorzaakt en voor strategische autonomie zorgt. En hoewel dat allemaal klopt, ziet Ter Haar vooral veel nadelen, die volgens hem zwaarder wegen. “Als een kerncentrale er eenmaal staat, dan wordt het bijvoorbeeld erg lastig om die in te passen in het Nederlandse energiesysteem. Je krijgt dan te maken met een staatsbedrijf dat op constante basis dure stroom zal leveren, dat het hoe dan ook kwijt moet. Wat betekent dat dan voor al die private ondernemers uit de zonne- en windenergiesector? Ik vrees dat de groene spelers op de elektriciteitsmarkt dan in het gedrang zullen komen.”

Hans Stegeman, hoofdeconoom bij Triodos Bank, beaamt dat: “Als je voor kernenergie gaat, heeft dat direct gevolgen voor de financierbaarheid van hernieuwbare energie. Dat moeten we niet vergeten. Daarom is het ook zo belangrijk om naar het totale plaatje te kijken. Alleen dan kan je goed beoordelen of bepaalde oplossingen in het energiesysteem passen of niet.”

Veiligheid, nucleair afval en geopolitiek

Ernst Hobma, onderzoeker bij Triodos Bank, ziet nog een ander heikel punt: veiligheid. “Als een kernreactor eenmaal staat, moet die veilig zijn en veilig blijven. Er zijn genoeg voorbeelden uit verleden waar het daaraan ontbrak, met alle gevolgen van dien. Er worden natuurlijk allerlei veiligheidsmaatregelen getroffen bij de bouw van een nieuwe kernreactor, maar volledige veiligheid kan je nooit garanderen. Dat is een risico dat we niet mogen vergeten.” Naast veiligheid van de centrales zelf, is ook de lange termijn opslag van radioactief afval nog een uitstaand vraagstuk.

Ook geopolitiek gezien neemt de bouw van nieuwe kerncentrales risico’s met zich mee, stelt ter Haar: “Civiele- en militaire nucleaire technologie kun je nooit helemaal los van elkaar zien.” Tijdens het kernsplijtingsproces in uraniumcentrales wordt immers plutonium gevormd, als bijproduct. En wie kernwapens wil maken, heeft plutonium nodig. Wie kerncentrales bouwt, ontwikkelt dus ook technologie die geopolitiek gezien gevoelig ligt. Zeker in deze tijd. De vraag is: willen we dat in Nederland?

Kernenergie: ja of nee?

De energietransitie is urgent en vraagt om helderheid, realistische tijdslijnen en keuzes die gebaseerd zijn op bewezen technologieën. In dat licht pleit Stegeman er vooral voor om het energiesysteem van de toekomst te onderzoeken als onderdeel van de totale economie. “Waar willen we als Nederland heen? Hoeveel energie hebben we nodig en wat mag dat kosten? En als je dat plaatje integraal bekijkt, welke energieoplossingen hebben we dan allemaal nodig?

Onderzoekers Ernst Hobma en Anna Koolstra benadrukken daarnaast het belang van reductie van het energieverbruik, als essentieel onderdeel van een duurzaam energiesysteem. De energietransitie vraagt veel meer dan een zoektocht naar nieuwe, schone energiebronnen. Over de rol van kernenergie is Ter Haar in ieder geval helder: dat is een extreem dure en trage oplossing die geen rol behoeft in het Nederlandse energiesysteem van de toekomst.