Huisarts Liesbeth Bultman kwam geregeld langs de voormalige Heilig Hartkerk in Bergen op Zoom, als ze ’s ochtends naar haar praktijk in de wijk Gageldonk fietste. “Een verlaten bakstenen massa die midden op het plein bij een winkelcentrum stond te verpauperen.” Nu parkeert ze hier elke ochtend haar fiets. Samen met andere zorgverleners trok de huisarts van huisartsenpraktijk Vijverberg afgelopen april in de kerk, die inmiddels is omgedoopt tot Gezondheidscentrum Gageldonk.

Nadat de Rooms-Katholieke kerk in 2014 leeg kwam te staan, werd hij langdurig gebruikt als bisschoppelijke opslag. Gewaden van voorgangers en meubels die andere kerken tijdelijk niet gebruikten, stonden hier opgesteld. Meerdere malen werd Bultman gevraagd of ze iets in het pand zag als gezondheidscentrum “Maar we hadden net een nieuw pand, we zaten goed.”

Totdat de huisartsenpraktijk groeide en de locatie begon te knellen. Er ontstond een plan: een gezondheidscentrum, op een locatie die middenin de wijk staat. Zoals de kerk vroeger een centrale rol speelde, zou het gezondheidscentrum dat ook kunnen zijn. Naast de huisartsen huisvest het pand een apotheek, podotherapeut, fysiotherapeut, diëtiste, wijkverpleegkundige, ergotherapeut en logopedist. Het doel? Samen zorg verlenen, zodat patiënten sneller en beter geholpen worden.

Gezondheidscentrum met kerkelijke elementen

Het ombouwen van de kerk ging niet zonder slag of stoot. “Zeven jaar geleden ontstond dit verhuisplan, het was natuurlijk niet een kwestie van stoelen neerzetten en klaar.” Wie nu binnenkomt, herkent nog steeds de kerkelijke elementen. De grote houten deuren die op zondags opengesteld werden, staan nu ook hartelijk open. Glazen schuifdeuren direct daarachter zorgen dat de warmte in het gebouw blijft. Het standbeeld Christus Koning van Paul Grégoire, eerst ergens achterin de kerk te vinden, heet de mensen nu welkom bij de ingang. Wie een stukje doorloopt en omhoog kijkt, ziet de gewelven en de enorme achthoekige koepel met boogramen. Ook de pilaren en hoge bogen herinneren aan de kerkelijke tijd.

Wél nieuw is de verdieping die er in de kerk gebouwd is. In de centrale hal leidt een spiraaltrap omhoog, waar de huisartsen gevestigd zijn. Waar ooit het altaar stond, kun je nu de lift naar de bovenverdieping nemen. De acht stenen kapitelen, ooit enkel in de hoogte te zien, staan nu op heuphoogte als je over de eerste verdieping loopt. Stemmen galmen door het gebouw bij de ontvangstbalie die de huisartsen delen. Wie eenmaal tegenover de huisarts aan tafel zit, doet zijn verhaal onder een van de gewelven die behouden zijn in de spreekkamer.

Naast de drie huisartsenpraktijken zitten ook andere zorgverleners in het centrum. Wie bloed moet laten prikken om naar het ziekenhuis op te laten sturen, kan beneden terecht bij de prikpost die daar speciaal voor ingericht is. “Zo hoeven mensen niet helemaal naar het ziekenhuis en kunnen ze zorg in de wijk krijgen.”

Samenwerken

Die wijk is Gageldonk in Bergen op Zoom, een wijk uit de jaren ’60 die onderdeel uitmaakte van de stadsuitbreiding na de Tweede Wereldoorlog. Ruim en vrij groen opgezet, was het een interessante wijk voor jonge gezinnen. De demografie veranderde langzaam: er kwamen meer allochtone gezinnen en rond de eeuwwisseling was 80 procent sociale huur. 85 procent van de bewoners van de wijk heeft een lagere sociaal economische status, met bijkomende gezondheidsproblemen.

Dat de zorg nu verzameld is in één gebouw, is dus niet alleen van praktische aard. “De kracht van een gezondheidscentrum is om niet allemaal apart naar een patiënt te kijken, maar om samen te werken.” Die samenwerking blijft niet binnen de muren van de kerk. “Het is voor zorgverleners ook belangrijk de mensen te kennen, te weten naar welke school de kinderen gaan. Door gesprekken met onze patiënten weten we welke behoeften er zijn in de wijk.”

Die sterke binding met het sociaal domein blijkt ook uit de samenwerking met Huis van de Wijk, het sociale wijkcentrum aan hetzelfde plein, waar verschillende bedrijven sociale zorg aanbieden. “Iemand die komt met hoofdpijn en geldproblemen blijkt te hebben, kan zo snel doorverwezen worden om het echte probleem aan te pakken. Ook is er de welzijnscoach vanuit Huis van de Wijk beschikbaar om bijvoorbeeld mee te gaan naar een biljart- of kaartclub, als mensen eenzaam zijn.”

Creatief met duurzaamheid

Om het hart van de wijk niet alleen een sociaal maar ook duurzaam karakter te geven, werd de kerk volledig onder handen genomen. Verschillende zorgverleners zijn financieel betrokken, maar het project kwam in een stroomversnelling toen ontwikkelaar en ondernemer Jeroen De Wildt, van BuiltbyDeWildt, aan boord kwam. Hij kocht het pand in 2021 aan, samen met partners in 2021. Met zijn bedrijf creëert hij betaalbare huisvesting voor zorgverleners. Met dit project zorgt zijn bedrijf ervoor dat de voormalige kerk weer een maatschappelijke rol in de wijk krijgt.

Het pand uit de jaren ’50 was een niet geïsoleerd gemeentelijk monument. Toch wist De Wildt het met zijn team van een energielabel G naar A+++ te tillen. De gehele vloer van ruim 2.000 vierkante meter moest eruit, om riolering en fundering voor de bovenverdieping aan te leggen. Dit was zowel een vloek als een zegen. Het was prijzig en tijdrovend, maar gaf ook de kans om een zware ondervloer met PIR isolatie aan te brengen. Dit zijn platen met een hoge isolatiewaarde, waar de gevels en het dak ook mee werden geisoleerd. Alleen de koepel helemaal bovenin kon niet geïsoleerd worden.

Er werd ook een schil gecreëerd binnen de kerk, een gebouw in een gebouw, met behulp van Faay wanden. Deze scheidingswanden zijn niet alleen goed voor de binnenluchtkwaliteit, maar ook voor de akoestiek. Door die schil werd de buitenkant van de kerk niet veranderd (op een grondige reiniging na), maar was er aan de binnenkant van alles mogelijk op het gebied van duurzaamheid.

Dat vroeg wel om de nodige creativiteit, erkent De Wildt. “We wilden met een driepijpswarmtepomp werken, waarmee het mogelijk is om te koelen, te verwarmen of gelijktijdig te koelen en te verwarmen. Maar we konden de warmtepomp niet op het dak van de kerk zetten.” De oude garage van de kerk bood uitkomst: daar werden vier nieuwe warmtepompen neergezet, de benodigde luchtbehandelingskast staat nu in de kelder, in plaats van op het dak. Zo staat de apparatuur niet in het zicht. “Onze grootste zorg was of er voldoende ruimte zou zijn, maar qua kosten had het weinig invloed.”

Ook over het dak werd creatief nagedacht, om er 180 zonnepanelen kwijt te kunnen. “Het is natuurlijk een monument, maar door de balustrade op het dak zie je de panelen niet liggen.” Het gebouw is bij uitstek geschikt voor zonnepanelen: vooral tussen 7.30 en 18.30 uur wordt er stroom gebruikt.

Herinneringen

In totaal kostte het project zo’n 5,3 miljoen euro. Bultman erkent lachend dat het goedkoper was geweest om iets nieuws te bouwen. “Maar het is belangrijk om de kerk te behouden. Het geeft de wijk kleur en is onderdeel van de geschiedenis. Dat geeft een meerwaarde die niet in geld uit te drukken is.”

Veel patiënten die binnenkomen kennen het gebouw: hun ouders trouwden er, ze zijn hier gedoopt of hebben hun communie gedaan. Bultman: “Het is een fijn eerste gespreksonderwerp om het ijs te breken en elkaar wat beter te leren kennen.” Het meest bijzondere verhaal tot nu toe hoorde ze van een Turkse vrouw van een jaar of vijftig, die als meisje in Gageldonk was komen wonen. “Eén keer eerder was ze in de kerk geweest met school, zelf was ze Islamitisch opgevoed. Ze vond het prachtig om het gebouw weer binnen te komen en die herinnering te herleven.”

Van wat Bultman uit de verhalen begrijpt, moet het een bloeiende parochie zijn geweest die een centrale rol in de wijk speelde. “Vroeger was de kerk voor iedereen belangrijk, ik hoop dat wij dat ook worden. De kerk zorgde vroeger ook voor veel mensen, in dat opzicht hebben we hetzelfde doel voor ogen.” Ook in het gezondheidscentrum kan er nog gebeden worden: direct bij binnenkomst huist nog steeds een kapelletje, eigendom van de Lievevrouwenparochie, waar een kaarsje aangestoken kan worden.