In 2024 kwamen er in totaal 44.055 asielzoekers naar Nederland, berekende het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Toch heeft na ongeveer twee jaar slechts 10 procent van de asielzoekers een baan. En dat terwijl het aantal banen in 2024 steeg tot een record van 9.085.000; meer dan ooit. Hoe kan het dat zoveel mensen aan de zijlijn blijven staan, terwijl de vraag naar personeel groot is?

Die vraag liet Raphaël Nouwen, voormalig medewerker van Triodos Bank, niet los. “Ik vroeg me af waarom zoveel mensen in de bijstand belanden, terwijl er juist personeelstekorten zijn.”

Bureaucratisch doolhof

Hij nam een sabbatical en meldde zich bij een opvang voor Oekraïners en later bij een asielzoekerscentrum (azc). “Ik wilde snappen hoe het systeem werkt. Welke rechten hebben mensen die hier komen? Wat is het verschil tussen een asielzoeker, een statushouder en een Oekraïner? En mág dat verschil er eigenlijk wel zijn?” Raphaël hielp een aantal vluchtelingen die hij sprak bij het vinden van een baan. Wat hem opviel: voor Oekraïners, die onder een speciale richtlijn van de Europese Unie (EU) vallen, is het veel makkelijker om aan het werk te gaan. “Van alle gevluchte Oekraïners had 55% binnen twee jaar een baan. Ter vergelijking: van de statushouders die in 2014 een verblijfsvergunning kregen, had slechts 49% na 7 jaar werk. En van de asielzoekers werkte maar 2% in 2023.”

Wat bleek: voor asielzoekers liggen er flinke bureaucratische obstakels. Zo mogen ze in de eerste zes maanden niet werken. Daarna mogen ze werken met een tewerkstellingsvergunning (TWV). “Voor wie recht heeft op werk, is er in de praktijk vaak geen toegang tot de arbeidsmarkt. Hoewel de werkgever wel toegang heeft tot de asielzoeker, heeft de asielzoeker zelfstandig geen toegang tot de arbeidsmarkt” concludeert Raphaël. “En dat komt niet overeen met het recht wat mensen hebben”.

Hij vat het treffend samen: “Eerst mag niks, dan lukt niks, dan hoeft het niet per se."

Onbenut talent

Met al deze complexe processen is het niet gek dat werkgevers in de regel geen asielzoekers aannemen. De laatste twee jaar is het proces al een stuk beter geworden. BSN’s worden veel sneller verleend en het aanvragen van een TWV kan binnen twee weken worden afgerond. “Maar nog steeds, hoe gemotiveerd iemand ook is, en hoe hoog de vraag naar personeel ook is: een asielzoeker aannemen is een ander proces en dat vraagt aanpassingen om het te doen. Bij zowel grote als kleine bedrijven leidt zo’n ander proces tot weerstand.”

Naast dat het onrechtmatig is om mensen toegang tot de arbeidsmarkt te ontzeggen, wijst Raphaël op de maatschappelijke en economische nadelen van die beperkte toegang. “Bedrijven kunnen geen gebruikmaken van het arbeidspotentieel van deze groep. Daarnaast kost het de overheid bakken met geld, bijvoorbeeld aan latere bijstandsuitkeringen als mensen blijven. En het belemmert de integratie: Nederlands leer je sneller op de werkvloer dan tijdens een avondcursus, daar ben ik van overtuigd. Zelfs als mensen niet mogen blijven is het goed om hen tijdens de asielfase te laten werken. Je geeft hen zo de kans met een opgeheven hoofd terug te gaan, iets wat wij nu al zien gebeuren.”

Zijn persoonlijke onderzoek en ervaringen in azc’s leidden tot een visiedocument, met de hoop hiermee de politiek te overtuigen van een arbeidsgericht asielbeleid. Toen dat onhaalbaar bleek, startte hij een eigen bedrijf om te laten zien wat wel kan. Met Untapped Talents richt hij zich op werkgevers die personeel zoeken. Via werving en selectie helpt hij hen de juiste mensen te vinden en neemt de administratieve rompslomp uit handen. Via Untapped Talents zijn inmiddels bijna 600 mensen aan het werk gegaan. Zo plaatste hij onder meer mensen bij horecabedrijf Vermaat, die het bedrijfsrestaurant van Triodos Bank beheert. Untapped Talents ondersteunt werkgevers ook na de plaatsing, tijdens het dienstverband, wanneer er atypische situaties ontstaan. En die komen met enige regelmaat voor.

Want zodra de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) iets verandert in haar processen, moet de werkwijze van Untapped Talents ook aangepast worden. Daarnaast is er het inburgeringsproces, dat per gemeente net even anders werkt. Of neem het voorbeeld van iemand die net een baan heeft gevonden, maar vervolgens naar een ander azc wordt overgeplaatst. “Lang verhaal kort: het systeem is er niet op ingericht.”

Weer lekker bezig zijn

Toch wil Raphaël het liever niet te lang hebben over wat er allemaal mis kan gaan. Hij richt zich liever op wat wél werkt. “We hebben in twee jaar tijd zo’n 600 mensen geplaatst bij bedrijven. Voor korte of langere tijd, maar allemaal mensen die weer lekker bezig zijn. Zo’n 80% van de plaatsingen gaan goed en duren langer dan het eerste contract.”

Werkzoekende asielzoekers weten Raphaël meestal ‘via via’ te vinden. Hij heeft goede contacten bij azc’s, en merkt dat het plaatsen van één persoon vaak leidt tot meer interesse. “Het begint met een eerste gesprek, waarin we vooral een gevoel willen krijgen bij iemand. Komt iemand op tijd? Is er motivatie? We leggen uit hoe dingen in Nederland werken, en schatten in hoe iemand bijvoorbeeld omgaat met Nederlandse directheid. Bij een goed gevoel komt iemand in ons bestand, dat telt inmiddels zo’n 2.000 mensen die zoeken naar een baan.”

Raphaël voert, zoals hij het zelf zegt, geen gesprekken met asielzoekers. “Wij spreken getalenteerde mensen die iets van hun leven willen en kunnen maken en toevallig asielzoeker zijn. Ik zeg altijd: wij helpen niemand. Je komt bij ons als professional die iets te bieden heeft. En wij kijken hoe jij waarde kunt toevoegen voor onze opdrachtgevers. Als dat lukt, kun je met dat inkomen misschien een deel van je problemen verlichten of oplossen. Je geeft mensen de zelfstandigheid om zelf wat van het leven te maken.”

Van asielzoeker naar mens

Raphaël noemt de bedrijven waar hij mee werkt ‘partners’. Het zijn werkgevers in de horeca, logistiek, zorg, en industrie — vaak op zoek naar technische vakmensen. Zodra er een vacature is, stelt Untapped Talents zo snel mogelijk een geschikte kandidaat voor. Daarna volgt de vraag: is er een match? “We vragen werkgevers hoe hun normale proces bij personeelszaken eruitziet. Alles wat atypisch is voor deze collega, nemen wij uit handen. In de meeste gevallen werkt het goed. En als het toch niet klikt, lossen we dat ook op.”

Toch merkt Raphaël dat sommige werkgevers het spannend vinden om met asielzoekers te werken. “Voor veel bedrijven is het nieuw. En er leven soms aannames of gevoelens over deze groep. Gelukkig zijn er ook genoeg werkgevers die zeggen: als iemand gemotiveerd is, verdient die een kans. En wat we dan vaak zien: als de vreemde eenmaal een bekende wordt, is het geen vreemde meer. Dan is het geen asielzoeker, maar gewoon een mens.”

Ingenieur in de afwas

Raphaël erkent dat het soms voorkomt dat mensen in banen terechtkomen die niet aansluiten bij hun kennis en ervaring. “Maar als je kijkt naar de situatie waar asielzoekers uitkomen, is dat ondergeschikt. Een baan biedt inkomen én perspectief. Zo kunnen mensen al vroeg deelnemen aan de maatschappij, en vanaf het begin bouwen aan hun toekomst. Met de middelen die ze verdienen kunnen ze zelf keuzes maken. Daarnaast zien we dat mensen zich naast hun werk gaan ontwikkelen door bijvoorbeeld de taal te leren. Mijn gevoel is dat mensen die werk hebben, makkelijker meer gaan doen dan wanneer je helemaal niets te doen hebt. Uit onderzoek blijkt: hoe langer je wacht met werken, hoe moeilijker het wordt om nog te beginnen.”

Hij noemt de Irakese Chro als voorbeeld. Zij vluchtte ruim zes jaar geleden uit Noord-Irak. “In haar land was ze een ervaren verpleegkundige. Pas na jaren in het azc kon ze aan de slag in de schoonmaak, bij het Bartholomeus Gasthuis in Utrecht. Ze groeide snel door en startte nog tijdens haar aiselprocedure met de opleiding tot verpleegkundige, met als doel om ook hier haar beroep weer uit te oefenen. Onlangs kreeg ze haar verblijfsvergunning. Omdat ze al een tijdje aan het werk is, is ze goed op weg in de richting van haar ambitie”

Het voorbeeld van Chro is voor Raphaël een perfect voorbeeld van de visie van Untapped Talents. “Laat mensen iets maken van hun leven terwijl ze wachten op hun asielverzoek. Naast dat mensen er recht op hebben, heeft het zoveel waarde voor de maatschappij en economie”

Vaak gaat het in discussies over hoogopgeleide vluchtelingen die onder hun niveau werken, maar volgens Raphaël is dat beeld wat vertekend. “Van de mensen die wij spreken, zijn dat er maar weinig. Ik ervaar eerder dat er veel ongeschoolde mensen zijn in deze groep. Als zij later een verblijfsvergunning krijgen, is de kans groot dat ze alsnog niet aan het werk gaan. Juist die groep moet je zo snel mogelijk betrekken bij werk. Zodat ze niet langdurig in de bijstand belanden.”

Strijd tegen bureaucratie

Naast werving en selectie blijft Raphaël werken ‘aan zijn eigen overbodigheid’. “Als asielzoekers kunnen werken zonder TWV, is het probleem voor zo’n 60% opgelost.” Samen met andere organisaties die zich inzetten voor vluchtelingen bestrijdt hij daarom de bureaucratie die asielzoekers belemmert om aan het werk te gaan. Een belangrijke overwinning in dit dossier was de afschaffing van de zogenoemde ‘24-wekeneis’. Tot 2023 mochten asielzoekers slechts 24 weken per jaar werken. Na een rechtzaak, aangespannen door Maarten van Panhuis (Refugee Connect) en advocaat Stefan Koolen, werd dat door de rechtbank onrechtmatig verklaard. “Terecht,” vindt Raphaël. “De rechtbank oordeelde dat de 24-wekeneis een onnodige beperking vormde. En dat werken tijdens de asielprocedure de integratie in Nederland bevordert.”

“De rechtszaken laten zien hoe belangrijk het is dat mensen gaan staan voor de rechten van gemarginaliseerde groepen in de samenleving. Dat Nederland deze groep mensen niet de rechten geeft waar zij recht op hebben, is iets wat mij enorm raakt. Het bizarre is dat wetenschappers als Tesseltje de Lange, maar ook de landsadvocaat al jaren geleden verklaarden dat de 24 weken-eis in strijd was met de opvangrichtlijn.”

Een oneindige bron van energie

Raphaël ziet beweging in de arbeidsmarkt. Naast de onderzoeken gebeurt er veel. In september vorig jaar startte hij, samen met FutureWork en Heroyam, een nieuw project met steun van de Goldschmeding Foundation. “We willen niet alleen meer mensen plaatsen, maar ook een bredere maatschappelijke beweging op gang brengen. Een beweging die de waarde van asielzoekers als werknemer erkent en omarmt. We blijven lobbyen, en vertellen verhalen die laten zien dat het wél kan. Het is zo zonde dat het nu zo geregeld is, want het kan echt veel beter.”

Ook het bedrijfsleven durft steeds vaker de stap te zetten. “Met Untapped Talents laten we zien dat het werkt. Dat deze mensen waarde toevoegen; aan bedrijven én aan de samenleving.” Zijn hoop houdt, ondanks het politieke klimaat stand, omdat hij ziet dat mensen succesvol terechtkomen. “Hoe klein de verandering ook is, je ziet het systeem schuiven. Ik vind het uniek om onderdeel te zijn van een beweging die dat in gang zet. Dat ik, als klein onderdeel van een grotere golf, iets kan doen aan dit onrecht. Dat geeft me een oneindige bron van energie.”